Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) Türkiye Milli Komitesi, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Edirne Selimiye Camii ana kubbe kalemişleri üzerinde yürütülmekte olan müdahale sürecine ilişkin kapsamlı bir “Bilimsel Görüş ve Uyarılar” raporu yayımladı. ICOMOS’un yayınladığı raporda caminin kültürel miras statüsünün korunması ve uluslararası koruma ilkelerine uygunluğun sağlanması adına önemli tespit ve itirazlar ifade edildi.

Raporda ayrıca, “Selimiye Kalemişi Rekonstrüksiyonu Önerisi” doğrultusunda yeniden yorumlanmasının; yapıdaki dönemsel katmanlaşmanın yok edilmesi ve ağır bir koruma ihlali anlamına geleceği belirtildi. Bu çerçevede acil olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, UNESCO Türkiye Milli Komitesi, UNESCO Dünya Mirası Merkezi ve Uluslararası ICOMOS’un bilgilendirilmesi gerektiği kaydedildi.

“SELİMİYE CAMİİ’NİN MEVCUT RESTORASYON DURUMU”

ICOMOS Türkiye Milli Komitesi’nin görüş yazısında, Selimiye Camii’nin anıtsal ve tarihi önemine vurgu yapıldı. Yapılan detaylı araştırma raspaları, arşiv çalışmaları ve Bilim Kurulu değerlendirmeleri neticesinde ana kubbe kalemişi yüzeylerinde 16. yüzyıldan kalma herhangi bir özgün uygulamanın günümüze ulaşmadığı belirtildi. Yaklaşık 1752 depremi sonrasında gerçekleştirilen onarımlar kapsamında ortaya çıkan öğelerin 18. yüzyıl katmanı olduğu ve korunmaları gerektiği ifade edildi.

Yazıda, geçmişteki restorasyon süreçlerinde özgün nakışlara önem verilmediği ve dönemin tezyinatına uygun tasarımlarla müdahaleler yapıldığı belirtildi. Özellikle II. Murad döneminde yapılan kalem işlerinden ilham alınarak bir “bezeme dilinin” oluşturulduğuna dikkat çekildi.

“KALEMİŞİ REKONSTRÜKSİYONU’NA İTİRAZ”

Ayrıca raporda “Selimiye Camii Kalemişi Rekonstrüksiyonu Önerisi” çerçevesinde mevcut belgelenmiş kalemişlerinin tahrip edilerek yeni bir yorumun uygulanmasına yönelik müdahaleye bilimsel, ilkesel ve hukuki sakıncalar nedeniyle karşı çıkıldığı belirtildi. Özellikle 18. yüzyıla ait olduğu tespit edilen mevcut kalemişi katmanının ve yapı üzerindeki dönem eklerinin korunması gerektiği, rekonstrüksiyon önerisinin ise uygulanmaması gerektiği vurgulandı. ICOMOS Türkiye Milli Komitesi, “bilimsel kesinlik yoksa, varsayıma dayalı rekonstrüksiyon çalışmalarından kaçınılmalı” ilkesini benimsediklerini ifade etti. Tamamlanmış uygulamaların sökülmesinin, korunması gereken 18. yüzyıl katmanlarına zarar vereceği ve kamu zararı ile kaynak israfı doğuracağı belirtildi.

ULUSLARARASI VE ULUSAL KORUMA İLKELERİNE AYKIRILIKLAR TESPİT EDİLDİ

Görüş yazısında, Selimiye Camii kalemişi rekonstrüksiyon önerisinin, uluslararası ve ulusal koruma belgeleri ile çeliştiği detaylı bir şekilde açıklandı. Bu belgeler arasında Venedik Tüzüğü (Madde 11, 12, 15), Nara Özgünlük Belgesi (1994), Burra Tüzüğü (2013), UNESCO Dünya Mirası Uygulama Rehberi (2023) ve ICOMOS Türkiye Milli Komitesi Dünya Miras Bildirgeleri (2013) yer aldığı ifade edildi. Özellikle mevcut özgün kalıntılara dayanmayan restitüsyon ve varsayıma dayalı rekonstrüksiyonların kaçınılması gerektiği vurgulandı.

“ACİL OLARAK UNESCO, KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI, VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ VE ICOMOS BİLGİLENDİRİLMELİ”

ICOMOS Türkiye Milli Komitesi’nin raporunun sonuç kısmında uyarılarda bulunarak, Edirne Selimiye Camii’nin mevcut kalemişi katmanı ve yapı üzerindeki dönem eklerinin korunması gerektiğini, rekonstrüksiyon önerisinin uygulanmaması gerektiğini bir kez daha yineledi. Mevcut belgelenebilir kalemişi katmanının ortadan kaldırılarak, “Selimiye Kalemişi Rekonstrüksiyonu Önerisi” doğrultusunda yeniden yorumlanmasının; yapıdaki dönemsel katmanlaşmanın yok edilmesi ve ağır bir koruma ihlali anlamına geleceği belirtildi. Bu çerçevede acil olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, UNESCO Türkiye Milli Komitesi, UNESCO Dünya Mirası Merkezi ve Uluslararası ICOMOS’un bilgilendirilmesi gerektiği ifade edildi. Görüş yazısında, koruma kurulu onaylı proje kapsamında tamamlanan uygulamaya itiraz ve yeni bir “Kalemişi Rekonstrüksiyonu” önerisini destekleyen “Selimiye Tespit ve Tahkik Kurumu”nun yetki ve statüsünün belirsiz olduğu da not düşüldü.

Haber: Erkan Ekşi